Het concert was niet Haydns specialiteit. Maar hij schreef ze wel.
Joseph Haydn (1732-1809) vond het strijkkwartet uit en maakte van de symfonie een weergaloze kunstvorm. Dat zijn grote daden waarom we hem nog steeds terecht herinneren. In een andere muziekvorm, het concert, kon hij niet zoveel betekenen. Misschien kwam het wel omdat Haydn geen virtuoos was. Hij schitterde niet als solist in zijn eigen concerten. Mozart, die dat wel deed, was dan ook veel belangrijker in de ontwikkeling van het concert.
Toch heeft Haydn zijn leven lang concerten geschreven. Vaak deed hij dat naar gelang er vraag naar was: als er concerten nodig waren aan het hof van Eszterháza, of als een bevriende kunstenaar er een wilde. We kunnen Haydns concerten grofweg in twee periodes verdelen. In zijn vroege periode is hij nog sterk onder de invloed van het barokke concert (want de concertvorm was niet nieuw – ook dat kan Haydns creatieve energie hebben geremd). In zijn rijpere werk neemt hij de concertvorm van zijn jonge collega Mozart over en schrijft hij concerten naar Weens model.
Vandaag horen we twee concerten uit die late periode. Allereerst horen we het Tweede celloconcert in D. Haydn schreef het in 1783 voor de Boheemse cellist Anton Kraft, die van 1778 tot 1790 Haydns collega in Eszterháza was. Het werk is een eeuwige favoriet bij cellisten en bij het concertpubliek, dus er is een goede kans dat u het al eens gehoord hebt.
Als tweede horen we Haydns Sinfonia concertante in Bes. De naam is misleidend. Een sinfonia concertante is namelijk geen symfonie met concertelementen. Het is gewoon een concert, maar dan met meer dan één solo-instrument. Maar ja, de zeden en gewoonten in de muziek waren in de klassieke tijd zo ingrijpend veranderd dat publiek en componisten soms zelf niet meer wisten hoe je een werk nou moest noemen. Haydn schreef deze sinfonia concertante in 1792. De solo-instrumenten zijn viool, cello, hobo en fagot. De aanleiding is niet helemaal duidelijk, maar waarschijnlijk is het een knipoog naar het werk van zijn leerling Ignaz Pleyel. Pleyel, verwoed componist van sinfonie concertanti, was door een groot Weens muziekgezelschap als huiscomponist ingehuurd. Een concurrerend gezelschap vond dat er niets boven het echte werk ging en pronkte met een werk van de leermeester.
Het derde werk van vandaag is een echte symfonie. Om precies te zijn is het Haydns Eerste symfonie in D. Een vroeg werk dus, qua stijl heel iets anders dan deze twee concerten.
Afspeellijst
1. Celloconcert nr. 2 in D
2. Sinfonia concertante in Bes
3. Symfonie nr. 1 in D
Uitvoerenden
Quirine Viersen (cello), Combattimento Consort Amsterdam o.l.v. Jan Willem de Vriend (1)
Ilja Gringolts (viool), Nicolas Altstädt (cello), Alfredo Bernardini (hobo), Peter Whelan (cello). Ensemble Arcangelo o.l.v. Jonathan Cohen (2)
Philharmonia Hungarica o.l.v. Antal Dorati (3)
