De populairste componist die nu niemand meer kent.
Kent u de film Amadeus nog? Waarschijnlijk wel hè. De rivaliteit tussen Mozart en Salieri staat op veler netvlies gebrand. Salieri is in zijn tijd populairder dan Mozart maar ziet heimelijk wel in dat de laatste veel getalenteerder is. De tijd geeft hem gelijk: aan het eind van zijn lange leven is iedereen zijn successen vergeten, maar de allang gestorven Mozart is nog algemeen bekend.
Het zal u niet verbazen dat de werkelijkheid voor deze film nogal dramatisch is aangezet. Inderdaad was Salieri populairder dan Mozart. Maar er was nog een componist die hen beiden ruimschoots achter zich liet: Giovanni Paisiello (1740-1816). In de tien jaar dat Mozart in Wenen woonde, werden diens opera’s er maar liefste driehonderd keer opgevoerd. En dat terwijl hij niet eens in Wenen woonde of werkte: al zijn opera’s waren voor heel andere steden geschreven!
Vandaag besteden we ruimschoots aandacht aan Paisiello. Natuurlijk horen we een stuk van een opera, en wel Il barbiere di Siviglia. Deze opera schreef hij voor het hof van Catharina de Grote in Sint-Petersburg. Omdat niemand daar Italiaans verstond, begreep hij dat het publiek niet veel zou hebben aan recitatieven. Dus stopte hij er wat meer scena in: de muzikale begeleiding van een aria, gecombineerd met de dramatische ontwikkeling van een recitatief. Zo klonk er mooie muziek en schoot de handeling toch op.
Het bleek een schot in de roos. De barbier veroverde Europa stormenderhand en talloze componisten volgden Paisiello na. Ook Mozart. Bijvoorbeeld in Le nozze di Figaro, waarvan het verhaal niet toevallig een vervolg is op Il barbiere di Siviglia.
Verder horen we in deze Sanssouci ook instrumentale muziek (een genre waar geen enkel zichzelf respecterend componist in die tijd omheen kon). In Paisiello’s pianoconcerten lijkt de omgekeerde weg te worden bewandeld: Paisiello laat zich hier beïnvloeden door Mozart. Of misschien gewoon door Johann Christian Bach, die voor beiden een inspiratiebron was.
Tot slot horen we een wereldlijke cantate. Veel van Paisiello’s wereldlijke cantates zijn monodrama’s: er is maar één zanger of zangeres, maar die heeft wel een dramatische rol (en staat dus niet zomaar een tekst te declameren). In een kwartier schotelt de componist ons alles voor wat een opera hoort te hebben – recitatieven, aria’s, dramatische contrasten. Alleen de chemie tussen twee of meer spelers ontbreekt.
En hoe liep het met Paisiello af? Bleef zijn muziek nog lang bekend? Helaas. Paisiello mocht zijn hele leven genieten van zijn succes, maar juist in zijn sterfjaar kwam het einde. Er kwam een jonge Italiaan die zijn eigen Barbiere di Siviglia schreef. Tegen deze spectaculaire, moderne muziek kon Paisiello’s belegen meesterwerk niet op. Zo voltrok Gioacchino Rossini het doodvonnis over Paisiello’s postume roem.
Afspeellijst
1. Il barbiere di Siviglia (fragment)
2. Pianoconcert nr. 1 in C
3. La scusa
