De astronomische herfst begint!
Tenminste, bijna. Op maandag 22 september is het zover: dan staat de dag-nachtgrens loodrecht op de evenaar en duren overal op aarde licht en donker even lang. Het weer is al een tijdje wisselvallig: u hoeven we vast niet te vertellen dat de herfst eraan komt.
Voor veel moderne mensen is de herfst een deprimerend seizoen. Steeds kortere dagen, regenachtig weer, bomen die hun blad verliezen… De achttiende-eeuwse mens, en zeker de plattelander, dacht daar heel anders over. Voor hem was de herfst een tijd van binnenhalen. Na maanden van harde landarbeid kon er nu van al dat werk worden genoten. Het graan werd geoogst, de vruchten werden geplukt. Bovendien mocht het gewone volk voor één keertje jagen, wat normaal het voorrecht van de adel was.
Geen wonder dat de Herfst, het derde deel van Die Jahreszeiten van Joseph Haydn, een zorgeloze en uitgelaten episode is. Bij veel koorleden is het een favoriet; vooral bij de mannen, zo leert de ervaring. In het koor “Hör das laute Getön’”, in de volksmond bekend als het “Jagerslied”, gaat het er stevig aan toe. De tekst, waarin blijmoedig wordt beschreven hoe een hulpeloos hert wordt gedood, is naar onze smaak nogal bruut, maar de schallende hoorns en de galmende kreten blijven onweerstaanbaar. Aan het slot wordt de vreugde nog verder vergroot, als de druiven tot wijn zijn gegist. In een nieuw koor (“Juhhe! Juhhe! Der Wein ist da!”) horen we een fuga die volledig in dronkenschap ontspoort. Een crime om te zingen, maar als ze er eenmaal inzit is het resultaat iets om trots op te zijn.
De hoorn, die we in het Jagerslied zo prominent aantreffen, domineert ook de rest van het programma. Het lijdt geen twijfel dat de achttiende-eeuwer dit instrument met de jacht associeerde, en dus ook met de herfst. Niettemin werd het steeds meer een concertinstrument. Akkoord, de hoorn had zijn beperkingen (op een natuurhoorn kun je maar een beperkt aantal tonen spelen), maar een goede componist en een goede hoornist konden daar handig omheen werken.
We horen een concert voor twee hoorns van Antonio Rosetti – ondanks zijn Italiaanse naam een Boheems componist die in Duitsland werkte. Zijn muziek is van hoge kwaliteit: altijd vol vakmanschap en met melodieën die goed blijven hangen. Het concert dat we hier hebben loopt als een trein en is al meer dan eens opgenomen. Aan de muziek te zien zal minstens één van de hoornisten een groot virtuoos zijn geweest.
Zoiets geldt nog meer voor de Kegelduetten KV 487 van Mozart. De componist schreef deze duetten als hij op de kegelbaan was en op zijn beurt moest wachten. De partituur vertelt ons niet voor welke twee instrumenten de muziek is. Vaak worden ze op klarinet gespeeld. Maar modern onderzoek laat zien dat Mozart op zijn minst rekening heeft gehouden met een uitvoering door twee hoorns. De muziek is nog net op die instrumenten te spelen. Misschien had hij voor één van de partijen Joseph Leutgeb in gedachten. Deze Weense hoornist voerde ook Mozarts vier hoornconcerten uit, en ook daarin ging Mozart tot het randje van wat de man kon spelen. Dan nog schreef de componist in de partituur dat hij rekening had moeten houden met “os, ezel en nar Joseph Leutgeb”. En zo vuurde hij nog wel meer practical jokes op hem af. De arme hoornist had het allemaal maar te incasseren…
Afspeellijst
- Joseph Haydn – Die Jahreszeiten: Herfst
- Antonio Rosetti – Concert voor twee hoorns en orkest in Es, C. 56
- Wolfgang Amadeus Mozart – Kegelduetten KV 487: selectie
