Bijdetijds

Sinds 1957 heb je jaarlijks – oorspronkelijk in Utrecht, daarna in Amsterdam en nu weer in Utrecht – het Gaudeamus Festival. Jonge componisten uit alle windstreken nemen het in een competitie tegen elkaar op en hun werk is dagenlang op verschillende locaties te horen.

Voorheen was er ook een competitie voor uitvoerend kunstenaars. Aankomende musici speelden moderne muziek en een jury riep één van hen tot winnaar uit. De muziek die gespeeld werd kwam over het algemeen wel van gearriveerde componisten. Toch is veel muziek anno 2025 bepaald niet canoniek. Olivier Messiaen en Luciano Berio zijn nog algemeen bekend, maar hoe vaak hoor je Jos Kunst nog? Die lijkt onderhand behoorlijk in de vergetelheid geraakt.

In deze Bijdetijds horen we muziek van de edities van 1972. De eerste horen we helemaal, van de tweede horen we maar één compositie. Het programma opent meteen met de vergeten Jos Kunst en zijn Solo identity I, blijkbaar speciaal gecomponeerd voor deze editie. Jos Kunst was docent hedendaagse muziek aan het Instituut voor Muziekwetenschap van de Universiteit Utrecht en als zodanig de opvolger van de veel ouderwetsere Rudolf Escher. Er gaan bij oudere muziekwetenschappers veel verhalen rond over zijn excentriciteit. Zo liep hij rond met badges van Motörhead en voerde hij uitgebreide discussies met de koffiedames. Als componist blijkt (of lijkt) hij een avantgardist van de oude stempel. Zijn Solo identity volgt de esthetiek van de jaren vijftig: in korte uitbarstingen worden de noten georganiseerd volgens welbepaalde, maar niet erg melodische groepjes.

Ook Louis Andriessen (1939-2021) volgt anno 1972 deze esthetiek nog. Hoewel hij zich spoedig zou bekeren tot de minimal music, is daar in Registers nog niets van te merken. De naam zegt het eigenlijk al: de pianomuziek is serieel geordend, en wel op zo’n manier dat de verschillende registers om beurten naar voren treden.

Mauricio Kagel (1931-2008) toont zich al van zijn rijpe kant. In Atem horen we een componist die niet alleen noten componeert, maar ook concepten. De blazer heeft meer te doen dan alleen de muziek uit te voeren – zijn hele wezen wordt in de compositie meegenomen. Op de plaat krijg je daar niet alles van mee, maar de adem – het gehijg – onderschrijft de bedoeling duidelijk.

Luciano Berio’s Sequenze zijn anno 1972 al moderne klassiekers. In een reeks die dan nog bijna jaarlijks aangroeit verkent de componist steeds één bepaald instrument, dat vaak tot op het uiterste getest wordt. Berio laat zijn instrumenten spreken, zingen, zich van hun onbekende kant zien. Nummer 5 is aan de trombone gewijd. Naar eigen zeggen was het stuk geïnspireerd door een optreden van de clown Grok dat hij als kind had gezien.

Enrique Raxach (*1932) mag dan nog leven, anno 1925 zal zijn naam bij weinigen een belletje doen rinkelen. De geboren Spanjaard, die sinds 1962 bij ons woont, is vooral in de wereld van de blaasmuziek een grote jongen. Hier horen we hem van een andere kant: als componist van een strijkkwartet.

De uitvoerenden zijn niet allemaal bekend geworden. Dit geldt echter wel voor de winnaar van 1972. Basklarinettist Harry Sparnaaij werd spoedig na zijn overwinning een begrip op zijn instrument. Ook Polo de Haas, met wie hij het podium deelt in het werk van Loevendie, zou beroemd worden – hij maakte samen met Kees Wieringa Canto Ostinato van Simeon ten Holt tot een gouden plaat!

Afspeellijst

1. Jos Kunst – Solo identity I
   Harry Sparnaaij, basklarinet, winnaar 1972
2. Mauricio Kagel – Atem für einen Bläser
   Harry Sparnaaij, basklarinet
3. Louis Andriessen – Registers
   William Dobbins, piano, 1972
4. Olivier Messiaen – Première communion de la Vierge
   Alexander Abercrombi, piano, 1972
5. Luciano Berio – Sequenza V
   Armin Rosin, trombone, 1972
6. Theo Loevendie – Muziek voor basklarinet en piano
   Harry Sparnaaij en Polo de Haas, 1972
7. Enrique Raxach – Fases
   Studenten van het conservatorium Warschau, strijkkwartet, 1973
8. Jos Kunst – Solo identity II
   Polo de Haas, piano