Sanssouci

Joden waren lang maar marginaal betrokken bij de muziekgeschiedenis. In de negentiende eeuw kregen we de grote Mendelssohn, en rond 1900 liepen joodse componisten als Mahler en Schönberg voorop in de avant-garde. Maar in de achttiende eeuw was daar nog niets van te merken.

Dat had meerdere redenen. Ten eerste werden joden buiten allerlei gildes gehouden. Omdat beroepen over het algemeen in gildeverband of van vader op zoon werden doorgegeven, werd je als jood niet zomaar even klassiek musicus. Ten tweede werd er in de synagoge geen instrumentale muziek uitgevoerd. Alle muziek moest volgens oeroude tradities gereciteerd worden. Waar veel componisten in de kerk met klassieke muziek in aanraking kwamen, ging dat voor de joden niet op.

In 1774 wilde een groep vooruitstrevende joden uit Amsterdam het toch anders. Zij hadden het oratorium Esther van Händel gehoord en wilden nu zelf ook wel zoiets. Zo schreef Jacob Saraval, een rabbijn, een Hebreeuwstalig libretto – ook over Esther, want dat verhaal sprak de joden aan. Esther is het meest politieke en minst godsdienstige Bijbelboek van allemaal. Er wordt in beschreven hoe de joden voor zichzelf opkomen. Hoewel ze leven onder het Perzisch juk, zonder uitzicht op zelfstandigheid, lukt het Ester wel om de jodenhater Haman ten val te brengen. Voor veel Europese joden was dat een voorbeeld: je moet de machthebbers aan je kant krijgen.

Ook de componist moesten ze aan hun kant krijgen. De muziek komt van de Oostenrijkse Italiaan Cristiano Giuseppe Lidarti (1730-na 1793). Cristiano Lidarti – zijn voornaam zegt het al – was zelf geen jood. Niettemin moet hij uitstekende contacten met de joodse gemeenschap hebben gehad. Het oratorium is niet in de stijl van Händel – dat is zijn eer als componist te na, want Händel is anno 1774 dood en begraven. Lidarti is in de leer geweest bij de grote Jommelli en zijn stijl is door en door klassiek.

Zoals dat vaker ging, raakte het stuk na korte tijd compleet in de vergetelheid. Twee eeuwen lang werd Esther verloren gewaand, tot er in 1997 in Londen een partituur van werd teruggevonden. Toen ging het snel. In 2000 ging het stuk in Jeruzalem in première, en in 2004 volgde een cd-opname. Daar laten we vandaag een groot deel van horen.

Wij zijn ons bewust van de gevoeligheid die er in deze tijd rondom dit stuk kan hangen. We gaan er echter van uit dat de luisteraar een verschil kan maken tussen de joodse cultuur enerzijds en de staat Israël anderzijds.

Uitvoerenden

Anne Liese Sollied, Esther (sopraan)
Ulrike Helzel, joodse vrouw (mezzosopraan)
Donald Litaker, Ahasveros (tenor)
Mario Zeffiri, Mordechai (tenor)
Laurent Naouri, Haman (bariton)

Orchestre National de Montpellier en Koor van de Letse Radio o.l.v. Friedemann Layer