Een publieksfavoriet van een componist die nét niet tot de allergrootsten hoort.
We hebben allemaal wel een romantisch beeld van de componist die, bezeten van engelen en demonen, de grootste meesterwerken schrijft, over hoge pieken en door diepe dalen gaat, zijn gezondheid sloopt en op jonge leeftijd sterft. Luigi Cherubini past niet bepaald in dit plaatje. Hij kwam in 1760 in Florence ter wereld en stierf pas in 1842 in Parijs! En al die tijd was hij een gerespecteerd, vaak bejubeld componist.
Als je zo lang leeft, maak je heel wat mee. Toen hij in 1785 naar Parijs kwam, zat koning Lodewijk XVI nog op de troon. In de jaren die volgde, maakte Cherubini de Revolutie, het Schrikbewind, het Consulaat, het Keizerrijk, de Restauratie en de Julirevolutie mee. Allemaal verschillende regimes, die een flinke invloed hadden op de maatschappij en wat voor muziek er gevraagd werd.
Ook artistiek veranderde er van alles. De hele overgang van klassiek naar romantiek, van de allereerste aanzetten onder de Sturm und Drang tot de romantiek als salonfähige stijl bij Chopin en Mendelssohn, heeft Cherubini van dichtbij meegemaakt. Sterker nog: hij heeft er zelf aan meegewerkt. Vele romantische componisten noemden Cherubini als inspiratie. Beethoven vond hem zelfs de beste levende componist!
Hoewel Cherubini ook wel instrumentale muziek schreef, ligt zijn grootste betekenis bij vocale muziek. Een groot deel van zijn carrière waren dat opera’s. Tientallen heeft hij er geschreven, en zelden worden ze hun nog uitgevoerd. Sommige zijn zelfs verloren gegaan. Het zal wel liggen aan de flutlibretti die ze hebben, want muzikaal doen ze voor niemand onder.
Toch raakte dit repertoire op den duur uit de mode. Cherubini besloot het daarom over een andere boeg te gooien: hij ging kerkmuziek schrijven. Dat werd langzaam weer toegestaan, en na de Restauratie was het zelfs zeer wenselijk. Zo kreeg hij de opdracht om een requiem te schrijven voor de oude koning Lodewijk XVI. Die was in 1793 onder de guillotine gelegd. Voor koning en kerk was dat ook in 1816 nog reden genoeg om daarop terug te komen. Zij hadden de macht nu weer en dat wilden ze ook laten zien: de schande van deze régicide moest met een mis herdacht worden!
Cherubini’s Requiem nr. 1 in c (hij schreef later nog een tweede, vlak voor zijn dood, bedoeld voor zijn eigen uitvaart) is sinds de première altijd populair gebleven. Waarschijnlijk is het na het requiem van Mozart de populairste dodenmis uit de klassieke tijd. Zowel nu als tweehonderd jaar geleden werd het als meesterwerk geprezen.
De grootste betekenis van dit stuk zit niet in zijn vernieuwende idioom. Jazeker, de muziek is modern, maar niet baanbrekend voor 1816. Het zijn vooral de kracht en de dosering die dit werk zo indrukwekkend maken. Zoals de meeste requiems begint het rustig. In het Dies irae wordt op zeer treffende manier de verschrikking van de dag des oordeels opgeroepen. Toch loopt de sequens, ondanks zijn afschrikwekkende tekst, niet over van helse muziek. Nee, na de eerste bazuinen kalmeert de muziek tot iets geruststellends. Pas tegen het einde kruipt de twijfel er weer in. Het Pie Jesu, dat bij veel componisten kalm en zalvend is, klinkt hier onzeker en zwaar op de hand. Het is precies deze afwisseling van treurige en zalvende muziek, van zware en lichtere klanken, die van dit requiem zo’n afgewogen compositie maakt – een balans waar veel andere requiems niet aan kunnen tippen!
Naast het requiem horen we in dit programma ook een treurmars van Cherubini. Dit werk werd gecomponeerd in 1820, rond dezelfde tijd dus.
