Holland Festival I: Gaiteiros de Lisboa

In de late middeleeuwen was heel Europa in de ban van een bijzonder instrument. Meerdere schalmei-achtige instrumenten werden op een luchtzak aangesloten, die met een eveneens aangesloten blaaspijp gevuld diende te worden. Eén van die pijpen had gaten om een melodie op te spelen, de andere pijp(en) gaf/gaven steeds dezelfde toon. Zo kon je in je eentje een melodie met begeleiding spelen. Er kwamen doedelzaktradities in elk land, van de Nederlanden tot aan Spanje, Ierland, de Balkan en waar al niet….

Helaas raakte het instrument geleidelijk verbannen naar de volksklasse. Mensen van distinctie moesten niets hebben van zijn luide geluid en zijn associatie met boerendansen. Bovendien kwam ook in de volksmuziek de tonaliteit langzaam in de mode. Bourdoninstrumenten, die steeds dezelfde bastoon laten horen, voldeden steeds minder aan de smaak van de gewone man.

In onze tijd is de doedelzak nog in een paar landen gebleven. Schotland staat er natuurlijk om bekend. Dat komt vooral door het gebruik van de zeer luide Highlands-doedelzak in het Britse leger. Groot kan de verrassing zijn al je in andere landen heel andere types aantreft. Hoe mild klinken bijvoorbeeld de Ierse uillean pipes! In Bretagne kent men (overigens naast de Schotse doedelzak) de ongelofelijk hoge binioù kozh.

In Portugal en Galicië bespelen ze de gaita. Dit instrument heeft weer zijn eigen bouw, eigen register en eigen klankkleur. We gaan dit alles niet omschrijven, we laten de ontdekking aan u over. En er valt op dit concert nog veel meer te ontdekken, want in weerwil van hun naam bespelen de Gaiteiros de Lisboa nog andere instrumenten en zingen ze er ook bij. Nu eens horen we verstilde polyfone zangen die ons doen denken aan de Corsicaanse paghjella, dan weer horen we opzwepende folkloristische dansen die ons doen denken aan buurland Spanje – maar toch ook weer niet. In elk geval is dit concert warm aanbevolen aan liefhebbers van om het even welke Europese folklore!